Özet

16 Nisan’da Türkiye, anayasa değişikliği paketinin kabulü için olağanüstü hâl koşullarında halk oylamasına gitti. Son genel seçimdeki toplam oyları %61’i bulan iki sağ partinin ve bizzat Cumhurbaşkanı’nın desteklediği paket salt çoğunluğun 1,4 puan üstünde bir oranla kabul edildi. Bu raporda, seçmenlerin parti tercihleri ve referandum oyları arasındaki ilişkiyi inceledik.

Anayasa değişikliğinin olağanüstü hâl döneminde oylanıyor olması [1, 2], Güneydoğu Anadolu’daki çatışmalar yüzünden 400 bin insanın göçe zorlanmış olması [4, 5] ve kampanya süresince medyadaki ve sokaktaki temsil dengesizliği [3, 9] referandumun zamanlamasını ve adilliğini tartışmaya açtı [3, 9]. Oylama sırasında ve sonrasında pek çok usulsüzlük iddiası gündeme geldi [6, 7, 8, 9]. Bunlara dayanarak ana muhalefet partisi oylamanın iptali için YSK’ya başvurdu. Biz bu raporda sandık verilerini olduğu gibi analiz ettik. Dolayısıyla okurun sonuçlarımızı değerlendirirken oylamanın yapıldığı şartları akılda tutmasında fayda var.

Sayısal analizimize göre, AK Parti ve CHP seçmeni büyük oranda partilerinin eğilimlerini yansıtacak şekilde oy kullandı. AK Partili seçmenin %93–96’sı EVET oyu kullanırken CHP seçmeninin %95–98’i HAYIR oyu kullandı. Her iki parti için de sandığa gitmeyen seçmen oranı %2’nin altında kaldı.

MHP seçmeninin %77–90 arasındaki bir kısmı parti yönetimine muhalefet ederek HAYIR oyu kullandı; %1–6’sı sandığa gitmedi; %7–18’i  ise EVET oyu kullandı.

HDP seçmeninin %76–85’i HAYIR oyu kullandı; %6–12’sı sandığa gitmedi; %6–14’ü ise EVET oyu kullandı.

Katılım özellikle batıda Kasım 2015 Genel Seçimleri’ne göre arttı; Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da ise düştü.

Ekolojik çıkarım metoduyla tahmin ettiğimiz oy geçişi oranlarının görselleştirmesi aşağıdadır.

 

Kasım 2015 Genel Seçimi ve Nisan 2017 Halk Oylaması arasındaki oy geçişleri

 

Genel Sonuçlar

Kasım 2015 ve Nisan 2017 oy dağılımlarını karşılaştırdığımızda, EVET blokunun Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgeleri haricinde yüksek fire verdiğini gördük. AK Parti ve MHP vekilleri tarafından Meclis’ten geçirilen anayasa değişikliği paketi sağ blok toplamının 10 puan altında EVET oyu aldı (%61’e %51,4).

Halk oylamasında EVET oy oranı Orta ve Batı Anadolu’daki neredeyse her ilçede AK Parti ve MHP toplam oy oranının 5 puan altında kaldı. Bu fark, Akdeniz Bölgesi’nde 10–15 puan seviyelerine çıktı.

Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde durum tam tersi. EVET oylarının oranı neredeyse her ilçede AKP ve MHP oy oranlarının toplamının üstünde. Buna göre HDP seçmeni içerisinde HAYIR oyu vermeyen bir azınlık halk oylaması sonuçlarını belirleyici bir biçimde etkiledi.

 

 

Halk Oylaması Evet oyu oranı

 

Oy Geçişleri başlığı altında parti seçmenlerinin EVET ve HAYIR oyu tercihlerinin istatistikî bir analizini yapıyoruz. Ancak sadece betimleyici görsellerle dahi MHP ve HDP seçmenlerinin referandum sonuçlarına etkisini anlamak mümkün. Aşağıdaki grafik, dikey eksende il düzeyinde EVET oy oranlarını, yatay eksende AK Parti ve MHP’nin toplam oy oranlarını gösteriyor. EVET bloku hiç fire vermeseydi, tüm iller siyah çizgi üzerinde veya yukarısında olmalıydı. Fakat MHP’nin etkili olduğu illerde (kırmızı noktalar) EVET blokunun oy kaybı genişlerken, HDP’nin etkili olduğu illerde (mor noktalar) EVET bloğunun oy oranı 2015 Kasım’daki oy oranının üstünde seyrediyor.

 

 

Aynı veriyi il yerine mahalle düzeyinde görselleştirdiğimizde HDP ve MHP seçmenlerinin eğilimini daha net görebiliyoruz. Bu grafikte Türkiye’deki her mahalle bir nokta ile temsil ediliyor.

 

 

Katılım

Referanduma katılım oranları Kasım 2015 seçimlerine göre ulusal düzeyde benzerlik gösterse de önemli bölgesel farklılıklar arz ediyor. Aşağıdaki haritaya göre Doğu ve Güneydoğu’da katılım Kasım 2015’e göre düştü. Bu durumda akla gelen ihtimallerden ikisi (i) göçe zorlanan seçmen kitlesinin oy kullanamaması ya da (ii) Kürt seçmenin demokratik katılım konusunda Kasım’a göre daha da isteksiz olması.

Diğer bölgelere baktığımızda ise, referanduma katılımın Orta ve Doğu Karadeniz ile İç Anadolu’da Kasım seçimlerine oranla düştüğünü görüyoruz. Seküler eğilimli ve şehirli seçmenin yoğun olduğu Ege ve Marmara kıyılarında ise seçmen kitlelerinin mobilizasyonu göze çarpıyor. Referanduma katılım Kasım ayına göre hemen her Ege şehrinde yarım puan ve üzerinde arttı.

 

 

Oy Geçişleri

Serpme diyagramlar ve harita tabanlı görselleştirmeler genel eğilimleri tespit etmemizi sağlasa da parti seçmenlerinin referandum tercihlerini kestirme konusunda yetersiz kalıyor. İlçe ya da mahalle ölçeğinde gruplanmış seçmen davranışlarının tahmini için daha gelişmiş yöntemlere ihtiyaç duymaktayız. Biz bu çalışmada, önceki seçimleri incelerken de başvurduğumuz ekolojik çıkarım adıyla bilinen istatistikî bir yöntem kullandık (bk. Ek Bilgi).

[table id=6 /]

  • AK Parti seçmeni içinde değişiklik paketi için EVET tercihinde bulunanların oranı %92,8–96,2 aralığında oldu. Buna göre halk oylamasındaki geçerli oyların %50’sinden azı EVET oyu veren AKP seçmeninden geldi (%46,0–47,8). AK Parti seçmenlerinin %1,6’sından azının sandığa gitmediğini hesapladık.
  • CHP seçmeni içinde HAYIR oyu kullananların oranı %95,3–98,2 arasında oldu. HAYIR oyu veren CHP seçmeni halk oylamasındaki geçerli oyların %24,5–25,3’ünü oluşturdu. CHP seçmeninin %1,7’sinden azının sandığa gitmediğini hesapladık.
  • MHP seçmenlerinin %6,7–18,4’ü değişiklik paketi için EVET tercihinde bulundu. Bu, halk oylamasındaki geçerli oyların %0,8–2,2’sine tekabül etti. Diğer bir ifadeyle, MHP’nin halk oylamasına götürülmesinde kritik rol oynadığı anayasa değişiklikleri kendi seçmeninin ezici bir çoğunluğu tarafından reddedildi. Öyle ki, EVET tercihinde bulunan AK Parti ve MHP seçmenlerinin toplamı referandumu kazanmak için yeterli olan salt çoğunluğu sağlayamadı.
  • HDP seçmenlerinin %76,3–85,4’ü değişiklik paketi için HAYIR tercihinde bulundu. Bu, halk oylamasındaki geçerli oyların %8,1–9,0’una karşılık geldi. Buna karşılık HDP seçmenleri arasında EVET tercihinde bulunanların oranı %5,8–13,7 arasında oldu (halk oylamasındaki geçerli oyların %0,6–1,5’i). Ayrıca, HDP seçmeninin %5,7–11,9’u sandığa gitmedi. Buna göre HDP seçmen tabanının güçlü bir çoğunluğu HAYIR dese de, hem EVET tercihinde bulunanlar hem de sandığa gitmeyenler EVET oylarının salt çoğunluğu elde etmesine belirleyici bir rol oynadı.

 

Here to read this post in English.

 

 

Ek Bilgi

Gruplanmış sonuçlara bakarak bireylerin davranışını tahmin etme işine ekolojik çıkarım denir. Belli varsayımlar altında ve grupların boyutunu olabildiğince küçülterek bireylerin davranışlarını istatistikî olarak kayda değer şekilde ortaya koymayı amaçlar.

2001 yılında Rosen ve çalışma arkadaşları bunun nasıl yapılabileceğine dair akademik açıdan kabul görmüş bir yöntem önerdiler. Biz de oy geçişleri analizimizde ilçe bazındaki sonuçlar üzerinde bu yöntemi uyguladık. Sonuçların gerçeği büyük oranda yansıttığına inansak da, tekrar hatırlatalım ki ekolojik çıkarım kaçınılmaz olarak varsayımlara dayanır ve kesin yargılara varmaya izin vermez.

Oy geçişlerini incelerken dikkat edilmesi gereken bir husus, hareketin sadece artışta veya azalışta olmak zorunda olmadığıdır. Sayılar bize toplam oyu söyler, oyların nereden geldiğini değil. Bir ilçede EVET oy sayılarıyla MHP ve AK Parti’nin oy sayılarının aynı olması, tüm sağ partili seçmenlerin EVET oyu verdiğini ispatlamaz. Teoride geçen seçimde AKP ve MHP’ye oy veren seçmenin halk oylamasında HAYIR oyu kullanması, geçen seçimde başka partilere oy veren seçmenin de bu seçimde EVET oyu kullanması mümkündür.

Ulusal düzeydeki oy değişimleri bize kısıtlı bir bilgi veriyor olsa da bir mahalle ya da ilçe gibi nispeten ufak bir seçim bölgesindeki oy değişimleri bize partiler arası oy geçişleri hakkında daha detaylı bir fikir verir. Farklı farklı mahallelerden/ilçelerden gelen oy değişimlerini bir arada inceleyerek ülke genelindeki oy geçişleri hakkında çıkarımda bulunmak mümkündür. Örneğin AKP ve MHP seçmenlerin çoğunlukta olduğu ilçelerde MHP’nin oy oranı arttıkça EVET oylarının oranı azalıyorsa buradan MHP seçmenleri arasında EVET oyu vermeyenlerin oranını hata payı kapsamında kestirmek mümkündür.

Rosen ve çalışma arkadaşlarının önerdiği yöntem, hiyerarşik katlıterimli Dirichlet modeli (hierarchical multinomial-Dirichlet) kullanarak bu ufak bölgelerdeki değişimleri belli varsayımlar altında en iyi açıklayan ulusal oy geçişleri oranlarını bulur.

 

Kısıtlar

Son olarak, sonuçlarımızı yorumlarken dikkat edilmesi gereken sınırlamalara dikkat çekmek isteriz.

  1. İlçe bazındaki sonuçlar seçim gecesi NTV’nin sitesinde yayınlanmış olan resmî olmayan sonuçlardır. Bu veri resmî sonuçlarla bazı ufak farklılıklar gösterebilir.
  2. Başta belirttiğimiz gibi bu çalışma halk oylaması sürecinde bir usulsüzlük olmadığı varsayımıyla yürütüldü. Elimizdeki veriyi olası seçim düzensizliklerini tespit edebilecek yöntemlerle sınamadık.
  3. Betimleyici yöntemlerle vardığımız genel eğilim sonuçları parti seçmenlerinin ülke çapında, tutarlı bir şekilde beklentilerin çok tersine davranmadığı varsayımına dayanmaktadır. (Örneğin AK Parti seçmenlerinin yarısının bilinmeyen bir sebepten HAYIR oyu vermesi, bir o kadar CHP seçmeninin de EVET oyu vermesi gibi.)
  4. Detaylı oy kayması oranlarını tahmin ederken kullandığımız ekolojik çıkarım yönteminin parti sadakatini olduğundan daha çok tahmin etme eğilimi olduğu bilinen bir sorundur. Bu bizim çalışmamızda AK Parti seçmeninin EVET, CHP seçmeninin de HAYIR oyu kullanma oranlarının yüksek kestirilmesine yol açmış olabilir. Bu sebeple her iki durumda da kestirim aralığının alt sınırlarına güvenme eğilimindeyiz. Ayrıca, sonuçların hassaslığını sınamak için, modeli ilçe yerine (i) il seviyesinde (ii) ilçeleri farklı bölgelere ayırarak bölge düzeyinde çalıştırdık. Bu sonuçlara ek olarak il sabit etkisini kontrol eden doğrusal regresyon modeli de birbirini destekler çıktı.

 

Kaynakça

  1. “OHAL’de referandum: Savunanlar ve karşı çıkanlar ne diyor?,” BBC, Mart 2017. (http://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-39265177)
  2. “Siyaset ‘OHAL koşullarında’ referandum kampanyasına hazırlanıyor,” BBC, Ocak 2017. (http://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-38705456)
  3. “Turkey vote curtailed fundamental freedoms, say European observers,” The Guardian, Mart 2017. (https://www.theguardian.com/world/2017/apr/17/turkey-vote-referendum-curtailed-fundamental-freedoms-european-observers)
  4. “Güneydoğu Anadolu Bölgesi Belediyeler Birliği Bölgesel Hasar Tespit Raporu,” Güneydoğu Anadolu Bölgesi Belediyeler Birliği, Ocak 2016.(http://hakikatadalethafiza.org/kaynak/bolgesel-hasar-tespit-raporu-agustos-2015-ocak-2016/)
  5. “Yasaklı kentlerde seçmen kalmadı,” Cumhuriyet, Şubat 2017. (http://www.cumhuriyet.com.tr/haber/turkiye/686044/Yasakli_kentlerde_secmen_kalmadi.html)
  6. “Referandum Değerlendirmesi”, Oy ve Ötesi, Nisan 2017. (http://oyveotesi.org/referandum-degerlendirmesi/)
  7. “YSK tartışılıyor… Referandum sonuçları sarsıyor,” Abdulkadir Selvi, Nisan 2017. (http://www.hurriyet.com.tr/yazarlar/abdulkadir-selvi/ysk-tartisiliyor-referandum-sonuclari-sarsiyor-40432282)
  8. “AGİT: YSK’nın mühürsüz oy kararı kanunla çelişiyor,” BBC, Nisan 2017. (http://www.bbc.com/turkce/39620428)
  9. “Statement of Preliminary Findings and Conclusions”, Organization for Security and Co-operation in Europe, Nisan 2017. (https://www.osce.org/odihr/elections/turkey/311721?download=true)

Rapora olan editöryel katkılarından dolayı Boston “Cereyanlar” ekibine teşekkür ederiz.