Özet

Bu çalışmada son 20 yılda TBMM’de verilen deprem konulu araştırma önergelerinin görsel bir özetini çıkardık. Öncelikli olarak önergelerin veriliş tarihlerini, konu aldıkları yerleri, kabul durumlarını ve önergeleri veren partileri inceledik. 14 Kasım 2002’den 6 Şubat 2023 Maraş depremlerine kadar Meclise sunulan 169 adet deprem konulu önergeden 15’i kabul edilmiş ve bunların özetlerinde geçen yer isimleri Marmara, İstanbul, Bursa ve İzmir’den ibaret. Yarattığımız grafikte bazı büyük depremleri, yasama dönemlerini ve imar affı yasalarının kabul edildikleri tarihleri de gösteriyoruz.

—

Meclis araştırması, Meclisin belirli bir konuda bilgi edinmek üzere kendi içinden oluşturduğu özel bir komisyon marifetiyle gerçekleştirdiği bilgi edinme ve denetim çalışması olarak tanımlanıyor (Any. m. 98/2; İçt. m. 104 ve 105). Oylama ile kabul edilen araştırma önergeleri sonucu bir komisyon kuruluyor ve bu komisyon yürüttüğü araştırmanın sonuçlarını paylaşıyor.

Biz de deprem ile ilgili çeşitli konulardaki Meclis araştırma önergelerinin son 20 yıldaki durumuna bakmak istedik. Mecli̇s Araştırması Önergeleri̇ Sorgu Formu vasıtasıyla 22. yasama dönemi başlangıcından (14 Kasım 2002) 6 Şubat 2023 Maraş depremlerine dek, özetinde “deprem” kelimesi geçen tüm araştırma önergelerinin listesini çıkardık. Bu önergelerin her biri, yakın zamanda gerçekleşen bir deprem, olası depremlerle ilgili alınması gereken önlemler veya deprem vergileri gibi farklı bir boyutu konu alabiliyor.

Hazırladığımız görselleştirmede her önerge bir daire olarak gösteriliyor. Önerge özetinde bir bölge/şehir/ilçe adı geçiyorsa, haritadaki konumu da bir çizgiyle bağlı olarak gösteriliyor. Renkler, önergeleri sunan partileri gösteriyor. (Bazı önergelerde – özellikle HDP/BDP/DTP grubunda – birden fazla partiden vekilin imzası var.)

Geçmiş yasama dönemlerinde kabul edilmeyerek “hükümsüz” sayılan önergeleri ve güncel (27.) yasama döneminde kabul edilmeyen ama hâlâ “gündemde” görünen önergeleri “kabul edilmemiş önergeler” olarak görüyoruz. Bu önergeler küçük dairelerle ve ince çizgilerle gösteriliyor. (Hükümsüz kalmayı Parlamento Terimleri Sözlüğü “verilmiş olduğu yasama dönemi içerisinde sonuçlandırılamamış olan Meclis araştırması önergelerinin düşmesi ve geçerliliğini yitirmesi durumu” olarak tanımlıyor.)

Deprem riskinin yüksek olduğu yerler haritada koyu gri ile gösteriliyor. Son 20 yıldaki bazı büyük depremler de haritada ve zaman çizelgesinde görülüyor. Çizelgede iki milletvekili genel seçimi arasındaki yasama dönemleri ve bu 20 yıllık süreçte yasalaşan, deprem yönetmeliğine aykırı yapılaşmayı kolaylaştıran veya önünü açan bazı imar afları da gösteriliyor.

Son 20 yılda Meclise sunulan 169 adet deprem konulu önergeden 15’i kabul edilmiş; 154 tanesi ise ya hükümsüz kalmış ya da güncel yasama döneminde “gündemde” olarak bekliyor. Kabul edilen 15 önergeden 10’u 2007–2008’de, 5’i ise 2020’de yer alıyor.

Muhalefet ülkenin genelinde deprem riski olan illeri de konu alan 143 önerge vermiş, bunların sadece 6 tanesi kabul edilmiş. AKP ve MHP topluca, toplam 23 önerge (AKP: 6, MHP: 17) vermiş ve bunların 9 tanesi kabul edilmiş. MHP’nin verdiği 17 önergenin 14’ü MHP iktidar ortağı olmadan önce verilmiş.

Grafikte bazı büyük depremlerin önerge ve kabul sayısına etkisini görmek mümkün. Bunun en açık örneği 2011 Van depreminden sonraki dönemde Van’dan bahseden (mavi ve yeşil renkli) yoğun önerge demeti – bunların hiçbiri kabul edilmemiş. 2020 İzmir depreminden sonra ise AKP dışındaki partilere ait 4 önerge kabul edilmiş.

Deprem risk haritasına baktığımızda 20 yıl boyunca riskli bölgeler ve illerden bahseden birçok önerge verildiğini ancak İstanbul/Bursa’nın doğusunda kalan illeri konu alan hiçbir araştırma önergesinin kabul edilmediğini görüyoruz. Kabul edilen önergeler arasında özetlerde geçen bölge/şehir/ilçe isimleri Marmara, İstanbul, Bursa ve İzmir’den ibaret.

Türkiye gibi bir deprem ülkesinde bu konuyla ilgili daha fazla Meclis araştırma komisyonu kurulmasını (yani önerge kabul sayısının daha yüksek olmasını) ve bunların sadece birkaç şehirle ilgili kalmamasını beklerdik. İmar aflarını da bu resme dahil ettiğimizde TBMM’nin deprem karnesinin parlak olmadığını söylemek mümkün.

Son not

Daha önce belirttiğimiz gibi bu çalışmayı 6 Şubat 2023 depremlerinden önce Meclis’e sunulan araştırma önergeleriyle sınırladık. Meclis’e Maraş depremleri sonrası sunulan önergelere baktığımızda ise son 20 yılda gözlediğimizden çok farklı bir tabloyla karşılaştık: İki milyondan fazla insanın evinden olduğu, 50.000’den fazla insanın hayatını kaybettiği depremler sonrası iktidar partileri son 20 yılda kabul edilmiş 9 önergelerine birkaç hafta içinde 13 yeni araştırma önergesi eklemiş. Bunların 11 tanesi, her biri depremde can kaybı yaşanan 11 ilden birine denk gelecek şekilde, sadece ilk imza sahibi vekiller ile “Başta X olmak üzere…” şeklinde il isminin değiştiği aynı şablon metinden ibaret, depremin “tüm etkilerinin incelenmesi” amacıyla sunulan önergeler olmuş.

Veri

https://drive.google.com/file/d/19Bz5BkyBIGa4_AMaaqXWodLfZkgByXhk/view?usp=drivesdk

Kaynaklar

Önergeler: Türkiye Büyük Millet Meclisi Kurumsal İnternet Sayfası (link)

İmar afları: Tercan, B. (2018). 1948’den Bugüne İmar Afları. Mimarlık, Sayı 403 (link)

Risk haritası: Sesetyan et al. (2017). Updated Probabilistic Seismic Hazard Maps for Turkey. PSHA Workshop: Future directions for probabilistic seismic hazard assessment at a local, national and transnational scale. (link)